Кәҗә сөте... акылны үстерә

Дөньяга билгеле компания Башкортстанда бу терлекне үрчетүгә булышлык итә алырмы? Кәҗәнең — маллыгы, баҗаның — туганлыгы, диләрме әле? Акыллы мал белән ир-егетне мондый чагыштыру кайдан барлыкка килгәндер, билгесез. Әмма хәзер мондый кимсетүгә урын калмады. Элгәре авылда чират көтүенә чыгардай кешесе булмаган әби-сәбиләр генә кәҗә асрый иде. Зур авылда да 4-5 баштан артмагандыр. Сакаллы маллар аз булса да, көтүченең генә түгел, хуҗасының да үзәгенә үтәләр иде. Үзе хәйләкәр, үзе әрсез... Ә кәҗә без уйлаганча ук башсыз һәм файдасыз түгел икән. Тимирязев исемендәге Мәскәү авыл хуҗалыгы академиясе профессоры Евгений Карасев кәҗә сөтенең кеше организмы өчен файдалы элементларга бай булуы ягыннан сыер сөтеннән өстен торуын билгели. Составы буенча сабыйларын имезгән аналарның күкрәк сөтенә якын булуын әйтә. Сыер сөте белән чагыштырганда, витаминнарга баерак, бигрәк тә кальций һәм фосфор күбрәк. Соңгы елларда авылларда сыер маллары саны кимү күзәтелә. Асравы авыр, мал азыгы хәзерләү мәшәкатьле. Аның каравы, хәзер кәҗәләр саны ишәя башлады. Белгечләрдән шундый мәгълүмат та алдым. “Сакалбай”лар сыер малларында очрый торган күпчелек чиргә бирешми икән. Үлән чире, корчаңгы, туберкулез, чәчәк һәм башка бик күп авыруларга каршы торырга сәләтле ул. Ә инде бигрәк тә җәй айларында кәҗә асраучыларның берсе дә бу мәхлукларга нәрсә ашатыйм икән, дип баш ватмас. Кызганычка каршы, әлегә кадәр төрле сәбәпләр белән кәҗәне федераль Авыл хуҗалыгы министрлыгы да аерым категориядәге мал исәбенә кертми. Исәп алуда аларны һәрвакыт сарыклар белән бергә кушып исәплиләр. Федераль дәрәҗәдә кәҗә асрауны дәртләндерүче дәүләт оешмалары, төрле грантлар да юк дәрәҗәсендә. Әлбәттә, кәҗә асрау мәшәкатьле һәм кереме юк, дип кенә алардан баш тарту дөрес түгел. Дөрес, кәҗә асрау климатик-табигый шартларга һәм нинди токымлыларын үрчетүгә дә бәйле. Башкортстанның әлеге юнәлештә дә ил күләмендә яңа башлангычлар белән танылу мөмкинлеге бар.